تاریخچه ای کوتاه از رتبه بندی فعالان اقتصادی
ایده اولیه رتبه بندی کارت های بازرگانی در سال 1386 توسط جناب آقای دکتر نهاوندیان ریاست وقت اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران مطرح گشت. این ایده با همت آقای مهندس ن شکرخدایی و فروزان فرد با هدف اولیه ایجاد تمایز بین اعضای اتاق اجرایی گشت. بدین منظور یک سلسله فعالیت های تحقیقاتی تعریف شد که منجر به مطالعه سییستم های رتبه بندی اعتباری بین المللی روز دنیا نظیر S&P ، Moody ، Fitch و … و نظام های مورد استفاده در خاور دور و همچنین فعالیت های صورت گرفته در اتاق های بازرگانی کشورهای همسایه نظیر اتاق دبی، عربستان و … گشت، علاوه بر این تمام نظام های رتبه بندی در کشور و تاریخچه و اثربخشی آنها نیز مورد مطالعه قرار گرفت و تمامی آنها در قالب یک گزارش تفصیلی و گزارش مدیریتی مستند گردید. لازم به ذکر است که هم اکنون در حدود 10000 صفحه مستند در این زمینه موجود می باشد.
با این توضیح، یکسال بعد دو مدل رتبه بندی طراحی گردید. مدل اول یک مدل جامع به تعداد شاخص های گسترده به منظور رتبه بندی اعتباری بنگاه های اقتصادی شکل گرفت و مدل دوم با همان منطق و با تعداد شاخص های کمتری طراحی گردید که هر دو مدل با توجه به 4 سرفصل مدیریتی، مالی، حقوقی و قانونی طراحی گردید که با انجام شبیه سازی های گسترده مدل کالیبره گشته و ویرایش قابل ارایه ای از آن ها آماده گردید.
در زمان ریاست جناب آقای دکتر غضنفری در سازمان توسعه تجارت، با توصیه جناب آقای دکتر نهاوندیان دعوتی از تمام ذینفعان کارت بازرگانی در کشور در مورد موضوع رتبه بندی کارت توسط ایشان صورت پذیرفت که در جلسه ای در سازمان توسعه تجارت راهکارها و نظریات خویش را ابراز دارند که بعد از یکساعت بحث و بررسی و ارایه نظرات، فعالیت انجام شده اتاق توسط آقای شکرخدایی ( مدیر پروژه تحقیقاتی اشاره شده ) ارایه گردید که با استقبال و تایید دکتر غضنفری و اشاره ایشان به قوت و صحت روش تحقیقاتی و نتایج آن،دستور ایجاد کمیته ای با حضور اتاق ایران و تعاون و ذینفعان کارت در دولت ابلاغ شد که کارگروهی متشکل از نمایندگان اتاق بازرگانی و اتاق تعاون و ذی نفعان کارت بازرگانی نظیر سازمان توسعه تجارت، گمرک، بانک مرکزی، بیمه مرکزی، سازمان استاندارد و …. تشکیل شد و جلسات مستمر همراه با بحث و گفتگوی کارشناسی منجر به تایید ساختار مدل سیستمی 100 امتیازی پیشنهادی اتاق و اعمال نظرات و پیشنهادات منطقی ذینفعان گشت که حصول اطمینان از سازگاری مدل با فضای کسب و کار موجود در ایران و نیازهای ذی نفعان کارت بازرگانی و متقاضیان به صورت توامان در آن دیده شده است.
از ابتدا 3 هدف عمده در رتبه بندی کارت های بازرگانی مدنظر اتاق بازرگانی ایران قرار داشت و مدل نیز بر پایه همین اهداف و به منظور پشتیبانی از آن ها طراحی شده است. این اهداف عبارت اند از :
- ایجاد تمایز بین کارت های بازرگانی از طریق بکارگیری روشهای علمی و عادلانه رتبه بندی
- تسهیل روابط تجاری داخلی و بین المللی از طریق اطلاع رسانی مناسب از رتبه کارت های بازرگانی اعضاء
- فراهم آوردن بستر قابل اعتماد برای اعطای امتیازات ویژه به دارندگان کارت های رتبه بندی شده
با این نگاه مدل رتبه بندی باید نشان دهنده یک شمای آرمانی از انتظارات عمومی کشور از فعال کسب و کار و یک رویکرد هدایت گر برای دستیابی به اهداف توسعه و افق 1404 باشد. با توجه به این موضوع برنامه های تدوین شده در سطح کلان مسیری را مشخص می نمایند که باید توسط همه اجزای نظام شامل دولت و بخش خصوصی و تعاونی پیگیری گردد.
با توجه به تخصص ویژه طراحان مدل در موضوع کیفیت ، بهره وری ، تعالی سازمانی تلاش فراوانی صورت گرفته است تا اساس مدل اجزا، نحوه امتیازدهی و سایر موارد با استفاده از دستاورد های مدل های روز دنیا باشد. توجه متوازن به ذی نفعان، نتایج کلیدی عملکرد، آنالیز ارزش افزوده، تحلیل روندها ی مقایسه با میانگین گروه ها، مفهوم برنامه های آتی، مفهوم حاکمیت سازمانی هم نشونه هایی از این توجه در نگاه طراحان مدل بوده است.
یکی دیگر از موارد مورد توجه، راهنمایی و هدایت سازمان ها به توجه هر چه بیشتر به مقررات و قوانین کسب و کار، واردات و صادرات و …. می باشد چرا که بسیاری از ناکامی های کسب و کار ما به دلیل عدم توجه به این مقررات و یا برداشت های اشتباه از آن ها می باشد.
همچنین داشتن نگاه سیستمی در طراحی مدلی برای کسب موفقیت بنگاه در بلند مدت سبب شده است تا مدلی طراحی گردد که در آن اجزا به صورت کامل با یکدیگر در تعامل بوده و یکدیگر را پشتیبانی نمایند. تعاملات این معیارها به خوبی در مدل دیده شده است و در نهایت سعی شده است تا هدف اصلی که همانا شفاف سازی فضای کسب و کار، غنی سازی بانک های اطلاعاتی و بهبود فضای کسب و کار است، محقق گردد.
با این نگاه، به صورت خلاصه در طراحی مدل رتبه بندی به موارد زیر توجه عمیقی شده است:
- توجه ویژه به نگاه سیستمی
- نظام ها و مدل های بین المللی رتبه بندی
- توجه ویژه به مقررات و قوانین داخلی
- اهداف توسعه ای و افق 1404
پس از 3 سال کار بی وقفه و برگزاری نشست ها و جلسات بسیار با مسئولان، صاحبان کسب و کار، اقتصاددان ها و کارشناسان خبره این امر و بحث و بررسی بر روی مدل رتبه بندی، طرح ملی رتبه بندی کارت های بازرگانی با توجه به متن تبصره 2 بند 3 ماده 10 آیین نامه اجرایی قانون مقررات واردات و صادرات مصوب 8/3/89 هیات وزیران از فروردین ماه سال 90 به صورت آزمایشی آغاز بکار نموده است. در متن تبصره 2 آمده است که: “اتاقهای بازرگانی و صنایع و معادن ایران و تعاون مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظفند براساس دستورالعملی که ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه تهیه و به تأیید وزیران عضو کمیسیون ماده (1) آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات می‌رسانند؛ اشخاص و شرکتهای تعاونی را رتبه‌بندی نمایند. “
با پیگیری های مجریان طرح مقرر گشت تا این طرح پیش از اجباری شدن تا اطلاع ثانوی به صورت پایلوت انجام شود تا مدل کالیبره شده و همگان از حسن کارکرد این مدل یقین حاصل نمایند.
معیارهای مورد نظر در این مدل در 40 مورد می باشد که توزیع وزن معیارها به صورت عمومی یادگیری و بومی سازی همین توزیع در سطح بین المللی است. به طور مثال در نظام های رتبه بندی اعتباری حرفه ای روز دنیا تا مرز 600 شاخص مورد بررسی قرار می گیرند اما در این مدل آیتم هایی در نظر گرفته شده است که هر شخص با داشتن حداقل ها می تواند آن ها را ارایه داده و این مدل قابلیت جمع آوری اطلاعات را دارد و مشکل خاصی در جمع آوری وجود ندارد. تمام تلاش طراحان مدل این بوده است که در گام نسخت ارزیابی هم دچار مشکل و وقفه خاصی نشود. اما در بلند مدت می توان انتظار داشت با فرهنگ سازی و اقبال اشخاص به دقت اطلاعات و انتشار شفاف آن ها افزود.